اسرار خودی در اندیشه اقبال لاهوری / فاضلی، قادر (1)

اسرار خودی در اندیشه اقبال لاهوری / فاضلی، قادر (1)

اقبال تنها شاعری است که بیش از هر چیز به مسأله خودی پرداخته است. از نظر وی خوشبختی و بدبختی فردی و اجتماعی آدمی در گرو شناخت و عدم شناخت خود است. نه تنها همه پیشرفت ها نمودی از شکوفایی خودی است بلکه نظام هستی تجّلی اسرار خودی است.  

با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش اول

 با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» -

اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش اول

برگرفته از روزنامه اطلاعات  محمد حسن مقیسه ـ دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی

مقدمه: این مقاله تحلیلی ادبی – اجتماعی از دو مثنوی «اسرارخودی» و « رموز بخودی» اقبال است که در پنج بخش و با عناوین: شناسه، آراء، خودی، بی‌خودی و نمایه تنظیم شده است.

در بخش اول، گذاری سریع و بس‌کوتاه برزندگی، آثار و آرمان اقبال شده است.

در بخش دوم، آراء و نظریه پردازی اقبال آورده شده و به این شبهه پاسخ‌ داده شده که آیا آنچه اقبال گفته، بازگفت آرا و اندیشۀ گذشتگان ادبی – علمی است، یا نه، این علامۀ روزگار امروز، به به‌پروری و باروری دست زده است. 

با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش دوم

 با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» -

اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش دوم  

برگرفته از روزنامه اطلاعاتمحمد حسن مقیسه ـ دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی

اشاره: مقاله حاضر، تحلیلی ادبی – اجتماعی از دو مثنوی «اسرارخودی» و « رموز بیخودی» اقبال است که در پنج بخش و با عناوین: شناسه، آراء، خودی، بی‌خودی و نمایه تنظیم شده است.بخش اول این مقاله پنجشنبه گذشته ارائه شد و اینک ادامه مطلب را پی می گیریم.  با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش دوم  

دیدگاه سیاسی 

با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال - بخش سوم و پایانی

 با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» -  

اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال - بخش سوم و پایانی

غیر از اصولی که اقبال خود در تابلوی اشعار آورده، مضامینی نیز در لابه‌لای ابیاتش گنجانده که آنها در بهپروری و رشد و شکوفایی خودی بسیار مؤثر هستند. این مضامین که می‌توان از آنها به بارورکننده‌ها تعبیر کرد.

غیر از اصولی که اقبال خود در تابلوی اشعار آورده، مضامینی نیز در لابه‌لای ابیاتش گنجانده که آنها در بهپروری و رشد و شکوفایی خودی بسیار مؤثر هستند. این مضامین که می‌توان از آنها به بارورکننده‌ها تعبیر کرد. 

رد پای بیداری اسلامی در اشعار دکتر محمد اقبال لاهوری

رد پای بیداری اسلامی در اشعار دکتر محمد اقبال لاهوری

پژوهشگر : سید خلیل جبارفلاحی

چکیده :
جهان اسلام به خاطر عمل نمودن به قانون و ایدئولوژی مبتنی بر جهان بینی اسلامی به عظمت و پیشرفت چشمگیـر و قابل وصفی رسیده بود .ولی در سالهـای اخیــر بدلیل دوری از آموزه هـا ی دینی و تعلیمات اسلامی و رواج از خود بیگانگی و غرب گرایی به سستی و افـول گرایید .غرب گـرایی و تقلید کــورکورانه از فرهنگ غرب،شکست سختی بر پیکـره اسلام وارد آورد. با این وجود افراد فرهیخته و اندیشمندی بوده اند که نقاط قوت وضعف جهان اسلام را می شناختند و راه برون رفت از مشکلات موجود را گوشزد کرده و متذکر می شدند .دانشمندان توانـا و صاحب قلمـی چون سید جمال الدین، محمد عبده ، امام خمینی ره ، دکتر علی شریعتی و ... در میان جوامع اسلامی ظهور کرده اند و خـون تازه ای در رگ های خشکیده امت اسلامی تزریـق کرده اند ..دکتـر محمد اقبال لاهوری هم شخصیتی است که توانست با طـرحی نو و احساسی جدید در رهایـی دولت های اسلامی از زیر بار ظلم بیگانگان و مستعمران قدم تازه ای بردارد در این مقاله به بیان دیدگاه ها و اندیشه های این متفکـر آگاه به زمان بر آمده ایم ، تا نظـرات وی را در فرایند بیداری اسلامی از لابلای اشعار وی بدست آوریم  

بیداری اسلامی در اشعار محمد اقبال لاهوری

:: بیداری اسلامی در اشعار محمد اقبال لاهوری ::.

« محمد حسن اخلاقی - دانشجوی دکترای قرآن و علوم اجتماعی جامعة المصطفی العالمیه »

چکیده

جهان اسلام علیرغم شکوه، عظمت و پیشرفتی که به دلیل عمل نمودن به ایدئولوژی مبتنی بر جهان بینی اصیل اسلامی نصیبش شده‌بود، در صدههای اخیر دچار افول، سستی و رخوت گشت، که بدون تردید عامل عمدهی این رکود و عقبگرد، دوری از آموزههای حیاتبخش اسلام و رواج از خود بیگانگی در میان امت اسلامی بوده است، اما با این همه فرهیختگان و اندیشمندان توانا و صاحب‌ نامی بوده‌اند که نقاط ضعف و قوت جهان اسلام را میشناخته و راه‌های برون رفت از مشکلات موجود را نشان میدادهاند، قرن نوزدهم و بیستم میلادی از این حیث از جایگاه خاصی برخوردار است.  

با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش اول

برگرفته از روزنامه اطلاعات

محمد حسن مقیسه ـ دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی

مقدمه: این مقاله تحلیلی ادبی – اجتماعی از دو مثنوی «اسرارخودی» و « رموز بخودی» اقبال است که در پنج بخش و با عناوین: شناسه، آراء، خودی، بی‌خودی و نمایه تنظیم شده است.

در بخش اول، گذاری سریع و بس‌کوتاه برزندگی، آثار و آرمان اقبال شده است.

در بخش دوم، آراء و نظریه پردازی اقبال آورده شده و به این شبهه پاسخ‌ داده شده که آیا آنچه اقبال گفته، بازگفت آرا و اندیشۀ گذشتگان ادبی – علمی است، یا نه، این علامۀ روزگار امروز، به به‌پروری و باروری دست زده است. 

اسرار خودی و رموز بیخودی

اسرار خودی و رموز بیخودی. یا "اسرار و رموز" عنوان دو منظومه فلسفی در قالب مثنوی از "محمد اقبال لاهوری"  (1289-1357 ق / 1873-1938). اندیشمند و شاعر پاکستانی.

اسرار خودی: اقبال در این منظومه مفهوم "خودی" را بیان کرده که به گفته خودش سر حیات و هسته مرکزی نظام فکری است. این مفهوم در منظومه‌های بعدی او بال جبرییل و جاویدنامه تحول یافته؛ سپس در کتاب مشهورش احیاء فکر دینی در اسلام به گونه‌ای سازمان یافته‌تر بیان شده است او برای بیان فلسفه‌اش زبان فارسی و قالب شعری مثنوی را برگزیده است. می‌گوید در سرودن اسرار خودی که دو سال طول کشیده به مثنوی مولوی و مثنوی بو‌علی قلندر "پانی پتی" نظر داشته است. از دیدگاه او کار شاعر تنها آفریش کلمات موزون و نازک خیالی نیست بلکه بیدار کردن وجدان افراد و ایجاد انقلاب فکری در آنهاست. در نظر اقبال خودی به معنی وجود و هستی مستقل، نشان‌دهنده آگاهی است حقیقتی که نظام هستی بر آن بنا شده است.  

«خــــودی» در انـــدیشـــه اقبـــــال

«خــــودی» در انـــدیشـــه اقبـــــال(عزیز احمد حنیف)

این نبشته قسمت های هفدهم و هژدهم از شرح و تفسیر مقدمه «اسرار خودی» نوشته علامه اقبال زیر عنوان «از عقـــل تـــا بــه عشـــق» است که در دوهفته نامه «پیام قلم» به نشر رسیده و به زودی انشاء الله در مجموعه ای زیور چاپ خواهد پوشید.

علامه اقبال در نتیجه ارشادات مولوی،‌ از اسرار خودی پرده برداشته و از اعجاز و کوایف آن در وجود انسان لب به سخن کشوده است. 

«خــــودی» در انـــدیشـــه اقبـــــال

«خــــودی» در انـــدیشـــه اقبـــــال (عزیز احمد حنیف)

مقـــدمـــه:

مجموعه مثنوی اسرار خودی، بزرگترین شاهکار فکری اقبال است که در سرایش اشعار آن از مرشد روشن ضمیر رومی که از وی به میر کاروان عشق و مستی تعبیر می کند و منزلش را برتر از ماه و آفتاب می داند، تقلید کرده است.
این مجموعه شعری، فقط از دو لحاظ به مثنوی معنوی شباهت دارد: یکی از ناحیه قواعد ادبی که در قالب مثنوی سروده شده است و دوم از ناحیه نقل برخی امثال و حکایات با خیالپردازی های خاص عارفانه و ژرف نگری به باریکی هایی که از چشم کور ذوقان پوشیده مانده است.  

اقبال لاهوری و فلسفه خودی

اقبال لاهوری فلسفه‏ای دارد که آن را " فلسفه خودی " می‏نامد. او معتقد است‏ که شرق اسلامی هویت واقعی خود را که هویت اسلامی است از دست داده و باید آن را باز یابد. اقبال معتقد است همانطور که فرد احیاناً دچار تزلزل شخصیت و یا گم کردن شخصیت می‏شود، از خود فاصله می‏گیرد و با خود بیگانه می‏گردد، غیر خود را به جای خود می‏گیرد و به قول مولانا که اقبال‏ سخت مرید و شیفته او و تحت تأثیر جاذبه قوی او است " در زمین دیگران خانه می‏سازد و به جای آنکه کار خود کند کار بیگانه می‏کند " جامعه نیز چنین است.  

طرح دیدگاه‌های مشترکی از مولوی و اقبال

طرح دیدگاه‌های مشترکی از مولوی و اقبال

دکتر ایوب هاشمی  شاعر، پژوهشگر و مدرس دانشکده علوم سیاسی، فرهنگ و ارتباطات و کارشناس پژوهش دبیرخانه شورای برنامه ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت

چکیده:مولوی و اقبال از شخصیت‌هایی هستند که مورد علاقه تمام مسلمانان و مذاهب اسلامی و حتی بعضی از غیرمسلمانان بوده و همواره بر نویسندگان و متفکران پس از خود تأثیرگذار بوده است. در طول تاریخ، این تأثیرگذاری به میزان گسترده شدن شناخت فرهنگ‌های مختلف نسبت به او بیشترشده است. چنانکه امروزه پس از قرن‌ها،آن‌ها بیش از همیشه مورد توجه و استقبال جهانیان قرار گرفته‌اند. از دلایل این استقبال، بین‌المللی بودن خود آن‌ها است، زیرابه خصوص مولانا دارای اندیشه‌های بی‌مرز و بی‌زمان است. او بر مسائل بنیادین انسانی تکیه دارد مسائلی همانند عشق و ایمان، که هیچ‌گاه کهنه نمی‌شوند. همچنینآن‌ها برای بیان این مضامین زبان شعری را برمی‌گزیند که یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته محسوب می‌شود.  

فلسفه «خودی»

فلسفه «خودی»سید حسین امامی
فلسفه اقبال لاهوری، فلسفه انسان ساز استخانه موزه دکتر شریعتی در پی برگزاری جلسات ماهانه نقد و بررسی زندگی شخصیت های جهان اندیشه با عنوان «تفکر از نمای نزدیک»، دومین نشست این برنامه را با موضوع بیداری اسلامی به نقد و بررسی شخصیت، آراء، نظرات و تفکرات و زندگی اقبال لاهوری اختصاص داد. این نشست سه شنبه، 22 شهریورماه در محل خانه موزه دکتر علی شریعتی و با حضور کارشناسانی چون دکتر محمد بقایی(ماکان) و دکتر قاسم صافی برگزار شد که اکنون بخش هایی از سخنرانی آنها را می خوانیم.  

شـــرح داســتانهـــای اســـرار خـــودی (قسمت چهارم)

رفتــن افــلاطــون بر مــذهب گـــوسفندی (عزیز احمد حنیف   )

شـــرح راز از داســـتانها می کنم
غنچـه از زور نفـــــس وا می کنم
«خوشتر آن باشد که سر دلبران
گفتــــه آید در حـــــدیث دیگران»

 شاعر بعد از آنکه داستان تدبیر گوسفندان را در مقابل شیر به پایان می برد، به خاطر وضاحت بیشتر این مطلب، به مثالی از افلاطون می پردازد که بر مذهب گوسفندی رفته است.  

درنگی برفلسفه خودی «خودشناسی» اقبال لاهوری

 درنگی برفلسفه خودی «خودشناسی» اقبال لاهوری

اقبال میخواهد بگوید که افلاتون هستی غیرنور؛ یعنی ظلمت وتغافل را برای اهل روشنگر وباور های غیرعقلانی برصورت فنگرایان برمی کشاند اقبال می گوید که انسان های که مستغرق درهستی نافهمی می باشند آیاممکن است که انسان های دیگررا باساحل معرفت، کشتی نجات باشند یانه ؟آنچه که عنوان بحث ما را متشکل می بخشد فروکاوی وژرفنگری، سخن سنجد ودین فهمی این حوزه ای تمدنی لاهوری «فلسفه خودی» وبه زبان دیگرکنش فلسفه  خودی «خودشناسنی وخوباوری» است. بسخن جناب بقایی بیان واژه خودی درمتون اقبال ایشان را بزرگترین اندیشمند انسان باور وانسان، محور درهرامرمطرح کرده است؛ بازجوی وبازفهمی «خودی» مسیرهست که، میتواند انسان هارا بکمال معرفت وعروج ازهستی نیمه جان وناشناخته به باوری دیگری راهنمود بدارد. 

اقبال و فلسفه خودآگاهی ( اسرار خودی و رموز بیخودی )

اقبال و فلسفه خودآگاهی

 ( اسرار خودی و رموز بیخودی )

(نویسنده: سعید معزالدین)

    سخن از سخنگوی پرآوازه و سخنوری است که او را ستاره بلند شرق نامیده اند.(1)

     سخن از عاشق دلباخته ای است که خود را شناخت (خودآگاهی) و به بیخودی (رهایی از نفس و وصال معشوق) رسید و دیگران را نیز به خود آگاهی فراخواند. و در اوج عشق و ایثار و دلباختگی، اندیشه ها و آرمان های والای خویش را با وزن های شعر برخاسته از شعور و موسیقی و آهنگ کلام و حرکت و هیجان و شور زندگی درگستره حیات ادب و هنر و سیاست و فرهنگ و دیانت گسترانید. 

فردیت در فلسفه خودی

فردیت در فلسفه خودی

اشاره:در اردیبهشت ماه سال جاری کنفرانس جهانی اقبال شناسی با شرکت برجسته ترین اقبال شناسان جهان در «اقبال آکادمی» پاکستان تشکیل شد. در این کنفرانس ، محمد بقایی (ماکان) اقبال شناس ایرانی که حاصل تلاش بیست و پنج ساله اش در این حوزه مجموعه بیست و چهار جلدی «بازنگری آثار و افکار اقبال» است و شامل نزدیک به ده هزار صفحه تألیف و ترجمه است ، موفق به دریافت لوح زرین افتخار از سوی پرویز مشرف رئیس جمهور پاکستان شد. مناسبت یاد شده انگیزه ای بوده است تا در خصوص موضوعی تازه از منظر اندیشمند پرآوازه ای که به «اقبال شرق» شهره شده و فلسفه اش مبتنی بر تعالی فردیت است به گفت وگو بنشینیم و به نهانخانه افکار فرزانه ای قدم نهیم که به فرهنگ و زبان سرزمینمان عشق می ورزید و نام «ایران» مرتبه ای والا و قداستی بسیار در اندیشه وی داشت ، چندان که ۹ هزار بیت شعر حکیمانه اش به فارسی موجب شد تا شعله فروزنده این زبان در شبه قاره به خاموشی نگراید. 

بنیادهای غیر اسلامی تصوف از دیدگاه اقبال لاهوری

بنیادهای غیر اسلامی تصوف از دیدگاه اقبال لاهوری  سرگل زایی، محمد

تأمل در تعالیم صوفیان و تطبیق آنها با تعلیمات‏ خالص اسلامی که در متن وحی،سنت نبوی و تاریخ اسلام تجلی کرده است،تفاوتها و تعارضاتی را بین آنها آشکار می‏سازد.مقایسه‏ شخصیت پیامبر(ص)و صحابه و روشهای ایشان‏ با شخصیت صوفیان،بیانات و روشهایشان، برای هر کسی سؤال برانگیز است.تفاوت فرهنگ‏ واژه‏های مورد استفاده صوفیان با آنچه که در اسلام‏ خالص وجود دارد قابل تأمل است.واژه‏های‏ «فنا»،«حال»،«مقام»،«صحو»و«عشق»و غیره با تعریفی که در فرهنگ صوفیان شده‏اند،در اسلام خالص،کم نظیر یا بی‏نظیر است.از همه‏ مهمتر،مطالعه پدیدار شناسانه اسلام خالص با تصوف است که نتایج یکسانی را نشان نمی‏دهد در اسلام اولیه،«عمل صالح»سنگ بنای‏ تحول و کمال شخصیت است.جهاد و مبارزه‏ ظاهری با دشمنان دین،حج،زکاة،خمس، نماز،روزه،امر به معروف و نهی از منکر و احسان از جمله وجوه مشخص شریعت اسلام‏ است که مسلمانان اولیه اهتمام فراوانی به آنها داشته‏اند.در تاریخ تصوف این تعالیم از سوی‏ برخی از صوفیان مورد بی‏اعتنایی و یا تفاسیر باطنی‏ قرار می‏گرفته است.داستان ملاقات بایزید با شیخی در بصره در ضمن مسافرت حج و انصراف‏ وی از این سفر،گواهی بر این مدعاست. 1) 

عصر نوین در پرتو اندیشه‌های علامه اقبال لاهوری

عصر نوین در پرتو اندیشه‌های علامه اقبال لاهوری  ابراهیم حسین بر

اشاره: در عصر حاضر کمتر کسی پیدا می‌شود که دربارة‌ شاعر اسلام و متفکّر مشرق زمین علامه محمّداقبال لاهوری چیزی نداند و یا سخنی نشنیده باشد. اشعار سحر‌آمیز او قلب هر انسانی را به وجد می‌آورد و نام و آوازة او در سرتاسر جهان پیچیده است. از پاکستان و هند و ایران گرفته تا کشورهای شرق آسیا، سرزمین‌های عربی، کشورهای اروپایی، آمریکایی و آفریقایی همه از او به عنوان متفکّری با ایده‌های جدید و نو و شاعری کم‌نظیر و فیلسوفی بزرگ یاد می‌کنند. 

انتقاد تند اقبال لاهوری از تصوف

انتقاد تند اقبال لاهوری از تصوف   سرگل زایی، محمد

اقبال قبا پوشد،در کار جهان کوشد دریاب که درویشی،با دلق و کلاهی نیست‏1

تصوف بدون تردید،نیرومندترین جریان‏ باطنیگری در اسلام است که تهذیب حیات درونی‏ و درک عمیق تجربی و شخصی از اسلام در مرکز توجه آن قرار دارد.از مشخصه‏های مهم این‏ نهضت فنا،زهد،انزوا و رهبانیت و به تعبیر دیگر فرار از مسؤولیت‏های اجتماعی،ملامتیگری، ریاضت،پوشیدن لباس خشن و کریه المنظر پشمی(صوف)،سکر یا بیخودی و بیهوشی، تعطیل امور معیشت،فقر،توکل افراطی و تسلیم‏ در برابر تقدیر معین و علم‏ستیزی است که عمدتا طنینی منفی دارد.از همین روی،انسان معاصر که با مفاهیم مثبتی همچون کار،قدرت،علم، توسعه و آبادانی،عقلانیت،جلال و جمال و رفاه‏ و اجتماعیت و غیره مأنوس است،غالبا از این‏ ارزشها و مفاهیم گریزان است.بدین ترتیب‏ عشق،محبت،اشراق و کرامات و سایر ارزشهای مثبت تصوف در نگاه اول،فروغ خود را در برابر حجم بیشتر جنبه‏های منفی آن از دست‏ می‏دهند 

نگاهى به زندگى و فلسفه سیاسى اقبال لاهورى

نگاهى به زندگى و فلسفه سیاسى اقبال لاهورى    جلال‌الدین مدنى

هر چند تحصیل‌کرده فلسفه در غرب بود و خوب و بد فلسفه‌های غربی را نیک می‌دانست، ریشه‌های شرقی به‌اندازه‌ای در ضمیر او زنده و پابرجا بود که او را از حد و حدود یک دانشمند فراتر برد و به مرز قهرمانی رساند. اقبال با تاثیر شگرفی که از فرهنگ اسلامی گرفته بود، در استقلال بخش عمده‌ای از سرزمینهای مسلمان‌نشین شبه‌قاره هند نقشی بزرگ ایفا کرد و در هدایت فکری نهضتهای اسلامی روزگارش بسیار موثر بود. علاقه و عشق اقبال به ایرانیان و فرهنگ و زبان و نام‌آوران آن، او را به یکی از بزرگترین پارسی‌سرایان معاصر مبدل نمود که دیوان نه‌هزار بیتی او به زبان فارسی محصول آن است. اقبال با کشف «اسرار خودی و رموز بی‌خودی» به طلایه‌دار مبارزه با فرهنگ منحط استعمارگران غربی در شبه‌قاره تبدیل شد و بر سایر جنبشهای احیاگرانه اسلامی نیز تاثیر گذاشت. در این مقاله با او بیشتر آشنا می‌شوید.  

نظرات استاد درباره اقبال لاهوری

نظرات استاد درباره اقبال لاهوری

در خارج از جهان عرب ، برخی مصلحان که بتوان آنها را " قهرمان "  نامید کم و بیش ظهور کردند . اقبال لاهوری را قطعا یک قهرمان اصلاح در جهان اسلام باید به شمار آورد که اندیشه های اصلاحی اش از مرز کشور خودش هم   گذشت . اقبال مزایایی دارد و نواقصی از جمله مزایای اقبال این است که فرهنگ غرب را می شناخته است و با اندیشه های فلسفی و اجتماعی غرب آشنایی عمیق داشته تا آنجا که در خود غرب به عنوان مفکر و یک فیلسوف به شمار آمده است .