با نگرشی بر دو مثنوی «اسرار خودی» و «رموز بیخودی» - اندیشۀ «خودی» در آثار اقبال ـ بخش اول

برگرفته از روزنامه اطلاعات

محمد حسن مقیسه ـ دانشجوی دکترا زبان و ادبیات فارسی

مقدمه: این مقاله تحلیلی ادبی – اجتماعی از دو مثنوی «اسرارخودی» و « رموز بخودی» اقبال است که در پنج بخش و با عناوین: شناسه، آراء، خودی، بی‌خودی و نمایه تنظیم شده است.

در بخش اول، گذاری سریع و بس‌کوتاه برزندگی، آثار و آرمان اقبال شده است.

در بخش دوم، آراء و نظریه پردازی اقبال آورده شده و به این شبهه پاسخ‌ داده شده که آیا آنچه اقبال گفته، بازگفت آرا و اندیشۀ گذشتگان ادبی – علمی است، یا نه، این علامۀ روزگار امروز، به به‌پروری و باروری دست زده است. 

اسرار خودی و رموز بیخودی

اسرار خودی و رموز بیخودی. یا "اسرار و رموز" عنوان دو منظومه فلسفی در قالب مثنوی از "محمد اقبال لاهوری"  (1289-1357 ق / 1873-1938). اندیشمند و شاعر پاکستانی.

اسرار خودی: اقبال در این منظومه مفهوم "خودی" را بیان کرده که به گفته خودش سر حیات و هسته مرکزی نظام فکری است. این مفهوم در منظومه‌های بعدی او بال جبرییل و جاویدنامه تحول یافته؛ سپس در کتاب مشهورش احیاء فکر دینی در اسلام به گونه‌ای سازمان یافته‌تر بیان شده است او برای بیان فلسفه‌اش زبان فارسی و قالب شعری مثنوی را برگزیده است. می‌گوید در سرودن اسرار خودی که دو سال طول کشیده به مثنوی مولوی و مثنوی بو‌علی قلندر "پانی پتی" نظر داشته است. از دیدگاه او کار شاعر تنها آفریش کلمات موزون و نازک خیالی نیست بلکه بیدار کردن وجدان افراد و ایجاد انقلاب فکری در آنهاست. در نظر اقبال خودی به معنی وجود و هستی مستقل، نشان‌دهنده آگاهی است حقیقتی که نظام هستی بر آن بنا شده است.